Agenda item

Cyflwynodd yr Aelod Cabinet Ben Callard yr adroddiad ac ateb cwestiynau aelodau gyda Peter Davies a Jonathan Davies.

• Holwyd am y gwahaniaeth rhwng y strategaeth ariannol tymor canolig a’r cynllun ariannol tymor canolig. Yr esboniad a roddwyd oedd bod y strategaeth yn nodi’r weledigaeth ariannol, cyd-destun a fframwaith hirdymor ar gyfer y Cyngor, tra bod y cynllun yn ddogfen fwy manwl a gaiff ei diweddaru sy’n sail i’r broses o osod y gyllideb flynyddol.

• Awgrymodd un Aelod y teimlwyd fod gan yr adroddiad arlliw gwleidyddol, yn deillio o beth o’r iaith a’r derminoleg a ddefnyddiwyd ac os oedd hynny yn fuddiol i ddogfen gan y Cyngor. Cadarnhaodd yr Aelod Cabinet fod hon yn ddogfen wleidyddol a bod yr enghreifftiau a roddwyd gan yr aelod o awgrymiadau gwleidyddol posibl yn ddatganiadau ffeithiol gywir, er enghraifft, y cyfeiriad at ostyngiadau mewn cyllid i lywodraeth leol dros y 14 mlynedd ddiwethaf.

• Gofynnwyd cwestiwn beth oedd y prif heriau a risgiau i gyllid y Cyngor yn y pum mlynedd nesaf. Cafodd y rhain eu crynhoi ac roeddent yn cynnwys ansicrwydd cyllid Llywodraeth Cymru, effaith COVID-19 a Brexit, y cynnydd mewn galw a chost gwasanaethau gofal cymdeithasol a digartrefedd, yr angen i fuddsoddi mewn galluoedd digidol a data a chyflenwi rhaglenni arbedion a thrawsnewid. Gofynnodd y Cadeirydd pam nad oedd yr adroddiad yn sôn am brif achos yr heriau ariannol i’r Cyngor sef mai Cyngor Sir Fynwy sy’n derbyn y setliad ariannol isaf gan Lywodraeth Cymru.

• Gofynnodd aelod sut y byddai’r Cyngor yn cyfarch y diffyg a ragwelir yn y gyllideb o £34.7 miliwn dros y tymor canolig. Atebodd yr Aelod Cabinet a swyddogion y byddai’r Cyngor yn datblygu rhaglen o newid a gwella fydd â ffocws ar bedwar maes allweddol: rheoli galw, ailddylunio gwasanaeth, cynhyrchu incwm, ac effeithiolrwydd a chynhyrchiant. Seilir y rhaglen ar y strategaeth ariannol a’r cynllun ariannol tymor canolig a bydd yn cynnwys ymgynghoriad ac ymgysylltu gyda rhanddeiliaid. Gofynnodd y Cadeirydd sut y gallai preswylwyr fod yn hyderus y byddai rhaglen y dyfodol yn sicrhau arbedion yn gyfwerth â £34.7 miliwn, pan fod y Cyngor wedi gorwario’n sylweddol ar ei wasanaethau creiddiol gofal cymdeithasol dros y ddwy flynedd ariannol ddiwethaf.  

• Mae’r strategaeth yn amlygu’r angen am ‘newid radical’ i fodel gweithredu y cyngor a’i wasanaethau (y rhoddir y manylion yn y cynlluniau arfaethedig), ond byddai’n ddefnyddiol i ni esbonio o leiaf yn eang beth y gallai hyn ei olygu, gan fod y strategaeth yn nodi’r ddibyniaeth ar ‘newid radical’ i reoli her ariannol y diffyg o £34.7 miliwn. Dywedodd yr Aelod Cabinet fod y ‘newid radical’ hwn yn cyfeirio at y rhaglen newid a drafodwyd eisoes a’r gwelliannau sydd eu hangen. Gofynnwyd cwestiynau pellach am sut y byddai gostwng costau ar y raddfa hon a symud i fwy o wasanaethau ar-lein yn realistig yn ‘gwella’ gwasanaethau. Cytunodd yr Aelod Cabinet y gall hyn fod angen mwy o eglurhad.

• Gofynnodd aelod os a sut y mae’r sefyllfaoedd galw yn y strategaeth ariannol yn seiliedig ar y data a’r rhagolygon diweddaraf..  

• Gofynnodd aelod arall os ydym wedi cymharu gyda chynghorau eraill ac os oeddem mewn sefyllfa wahanol i weddill y wlad.

• Gofynnodd aelod beth yw’r tybiaethau tu ôl i fodelu’r Dreth Gyngor yn y strategaeth ariannol.

• Codwyd y bartneriaeth caffael gydag ‘Atebion’ Caerdydd, y cwestiwn oedd os yw 3 blynedd o waith drwy’r bartneriaeth wedi galluogi’r Cyngor i wella ei fodelu a chynllunio ariannol. Awgrymodd yr aelod, os mai’r elfen allweddol oedd sicrhau fod data ariannol yn aeddfed a chynhwysfawr, a oeddem yn fodlon ein bod yn casglu’r data cywir i roi gwybodaeth gynnar i ni ac a oedd yr Aelod Cabinet yn teimlo fod y data a gynhyrchwyd yn ddigon cadarn i wneud y tybiaethau cyllideb gorau a phenderfyniadau mwy gwybodus.

• Holodd aelod am y sefyllfaoedd ariannol a amlinellir yn Ffigur 5 ar dudalen 20, gan ofyn o gofio naratif a chyd-destun yr adroddiad, pam y teimlid y byddai Sefyllfa 1 yn fwy tebygol na Sefyllfa 2.

• Gofynnodd aelod beth fyddai mwy o ddefnydd o ddeallusrwydd artiffisial a dadansoddi data fel y nodir yn y strategaeth yn ei olygu mewn gwirionedd mewn termau strategol ar gyfer yr awdurdod.

• Dywedodd y Cadeirydd ei bod yn bwysig bod yn glir am yr hyn a gynigir a’r datrysiadau i sicrhau y gall preswylwyr ddeall y cynllun a chefnogi ei gyflenwi, o gofio am faint yr her ariannol.

• Cyfeiriodd y Cadeirydd at astudiaeth Dadansoddiad Cyllid Llywodraeth Leol Cymru a gynhaliwyd gan Brifysgol Caerdydd yn Ch3 2023 oedd yn rhagweld diffyg cyllidebol o £744m ledled Cymru erbyn 2027-2028. Yn seiliedig ar hynny, ymddengys fod y rhagamcan o ddiffyg Sir Fynwy yn sylweddol uwch na’r cyfartaledd ar gyfer awdurdodau lleol yng Nghymru. Soniodd am ei bryderon am y sefyllfa gyllidol ac ar gyfer adrannau heb gyllidebau wedi eu diogelu, ac awgrymodd y gallai hynny arwain at ostyngiad mewn cyllid canolog. Cadarnhaodd swyddogion fod Dadansoddiad Cyllidol diweddaraf Cymru  wedi rhoi ystyriaeth i amrywiaeth o sefyllfaoedd a bod hynny wedi arwain at dybiaeth achos sylfaen ar gyfer cyllid llywodraeth leol yng Nghymru dros y tair blynedd nesaf, gan nodi fod hyn yn sail i dybiaeth modelu y Cyngor am gyllid creiddiol.

·       Dywedodd y Cadeirydd hefyd o gofio na fyddem pan oeddem yn cynnal ein modelu ariannol bum mlynedd yn ôl wedi rhagweld pandemig, yr ymosodiad ar Wcráin a’r sioc ynni dilynol a chwyddiant uchel, a bod angen ystyried i ba raddau y mae gennym gyfle am hyblygrwydd yn ein cynllunio ariannol ar gyfer effeithiau mawr annisgwyl. Yng nghyswllt hyn, awgrymodd bod defnydd y strategaeth ariannol o’n derbyniadau arian parod a chyfalaf yn gonsyrn, yn neilltuol yn nhermau delio gyda’r heriau gofal cymdeithasol.

• Dywedodd aelod mai hon oedd y strategaeth gyntaf o’i bath a’i bod yn galonogol fod y cynllun yn cael ei adolygu bob 6 mis a gofynnodd aelod os y byddai’r broses craffu yn rhan o’r ymgynghoriad gyda chynghorwyr ar y cynllun ariannol.

• Awgrymwyd hefyd y gellid gwneud ffigurau 2 a 3 ychydig yn haws eu darllen o fewn y ddogfen.

Ymatebodd yr Aelod Cabinet a’r swyddogion oedd yn bresennol i’r holl gwestiynau a godwyd, y gellir eu gweld ar y ffrwd byw a thrawsysgrif y cyfarfod. Daeth y Pwyllgor i’w benderfyniadau megis isod.

 Crynodeb y Cadeirydd: 

Diolchodd y Cadeirydd i’r Aelod Cabinet a’r swyddogion am eu hamser a’u hymatebion i gwestiynau gan y Pwyllgor yn deillio o’r drafodaeth o’r Strategaeth Ariannol. Cydnabu fod hwn yn gyfnod heriol tu hwnt i edrych i’r dyfodol, mae’n dasg ddiflas a diolchodd hefyd iddynt am eu hymdrechion yn llunio’r adroddiad sy’n nodi’n glir y rhesymau dros yr heriau ariannol sy’n wynebu’r Cyngor, ac yn ymgeisio esbonio’r strategaeth ariannol mewn ffordd ddiddorol i breswylwyr. Tanlinellodd fod y cwestiynau a godwyd yn y Pwyllgor Perfformiad a Throsolwg yn bwysig gan eu bod yn codi materion o gonsyrn a phroblemau pwysig gyda’r nod o gryfhau’r strategaeth a’r adroddiad. Cafodd yr adroddiad ei gynnig a byddai’r pwyntiau dilynol fel crynodeb yn cael ei osod fel adborth y Pwyllgor ar yr adroddiad: 

• Bod y Pwyllgor yn cydnabod fod hwn yn gyfnod anodd i unrhyw Awdurdod Lleol ac mae’n gwerthfawrogi’r gwaith o lunio’r adroddiad. Bu trafodaeth ar y prif heriau a’r risgiau ar gyfer cyllid y Cyngor dros y pum mlynedd nesaf a theimlwyd ei bod yn bwysig esbonio’n glir i’r cyhoedd beth oedd y dull gweithredu a gynigir gan y Cyngor.  

• Oherwydd anhawster darogan bum mlynedd i’r dyfodol, mae angen hyblygrwydd yn ein cynllunio ariannol ac mae sefyllfa cronfeydd wrth gefn y Cyngor yn parhau yn gonsyrn i rai aelodau.  

• Teimlai’r Pwyllgor ei bod yn hanfodol casglu data cadarn i roi gwybodaeth gynnar i ni er mwyn gwneud y tybiaethau gorau ar y gyllideb a phenderfyniadau gwybodus.