Agenda item

Cynnal craffu cyn-penderfyniad o Asesiad Llesiant Gwent cyn ei ystyried gan Fwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Gwent.

Cyflwynodd Richard Jones a Sharran Lloyd y cyflwyniad ac ateb cwestiynau'r aelodau:

Her:

Mae natur cefn gwlad Sir Fynwy yn ei wneud yn wahanol i'r 4 sir arall.  Yn Atodiad 3, yn C3, "Pa bethau sy'n bwysig i chi a'ch teulu", mae band eang yn flaenoriaeth isel. A yw hyn yn dangos y dylai fod data gwledig a thref ar wahân, gan adlewyrchu blaenoriaethau gwahanol?

Er y bydd asesiad Gwent yn edrych ar les ar draws Gwent yn ei gyfanrwydd, mae yna ddyletswydd hefyd i asesu ardaloedd lleol yng Ngwent. Y gobaith yw, bydd sut yr ydym wedi asesu’r pum ardal o fewn Sir Fynwy, ac asesu lles yn y sir gyfan, yn rhoi rhywfaint o sicrwydd ein bod yn ystyried tystiolaeth ar lefel fwy lleol. Gall hyn ddylanwadu a bwydo i mewn i'r ffordd y mae'r BGC yn ystyried hynny yn ei asesiad lles Gwent a'i ystyried, lle bo angen, o fewn y gr?p cyflenwi lleol a phartneriaethau sydd wedi'u crybwyll. Un o'r rhesymau allweddol y tu ôl i gwblhau asesiad lefel Sir Fynwy oedd deall y gwahaniaethau hynny rhwng cymunedau ac oddi fewn iddynt o ran materion lles.

Rydym yn gwybod bod band eang yn broblem.  Er i ni weithio'n galed iawn i gael cymaint o ymatebion ymgysylltu â phosibl, rydym yn cydnabod bod rhai cyfyngiadau.  Cawsom dros 500 o ymatebion, sy'n sylfaen dystiolaeth gref, ond mae'n bwysig ein bod yn eu hystyried ochr yn ochr ag adborth, tystiolaeth, data a gwybodaeth sydd gennym am y sir.  Felly, mae barn pobl yn bwysig, ond yn achos band eang byddwn hefyd yn edrych ar bethau fel beth yw'r ddarpariaeth, pwy sydd â mynediad at fand eang hynod gyflym, ym mha ardaloedd, ac ati, y gallwn ei roi ochr yn ochr â'r hyn y mae pobl yn ei ddweud. Yn yr asesiad rydym wedi edrych yn fanylach ar y mater hwn.

Y peth lleiaf pwysig yn C3 yw’r Gymraeg, sy'n rhyfeddol, o ystyried y gyfradd lafar o 10% ar draws y sir gyfan (uwch yn enwedig ardaloedd fel y Fenni). Pam nad yw'r data yn adlewyrchu'r ymdrechion a wnaed gyda'r iaith yn Sir Fynwy?  A oes angen i'r ffordd rydyn ni'n casglu'r data newid?

Er nad yw'r llawer iawn o waith sydd wedi'i wneud i hyrwyddo'r iaith wedi dod drwodd mor gryf yn yr ymatebion i C3, cafwyd rhai ymatebion yn ymwneud â hi pan ofynnwyd iddynt sut beth hoffent i'w cymuned edrych yn y dyfodol, er enghraifft. Eto, byddwn yn gosod y dystiolaeth o'r ymarfer hwn ochr yn ochr ag adborth o ymgynghoriadau eraill gyda grwpiau cymunedol a sefydliadau eraill sy'n gweithio yn y sir.  Yn yr asesiad fe welwch ein bod wedi tynnu ar dystiolaeth a data eraill yn ymwneud â'r rôl a chwaraeir gan y Gymraeg yn ein cymunedau, a'r rôl y gallai ei chwarae yn y dyfodol.

Crynodeb y Cadeirydd:

Diolch am y gwaith sydd wedi mynd i mewn i hyn.  Mae'r Gymraeg yn cynyddu'n araf, gyda 16% bellach yn y Fenni (rhai ohonynt wedi symud i mewn o fannau eraill) a'r ysgol yn tyfu. Mae'n cymryd amser, a bydd y drydedd ysgol sy'n dod yn Nhrefynwy yn symud pethau ymhellach.  Byddwn wedi disgwyl mwy am fand eang hefyd, o ystyried ei fod bellach yn ofyniad sylfaenol.  Mae'n anodd casglu'r wybodaeth ar lefel sirol ond yn enwedig wedyn mewn rhanbarthau is, o ystyried amrywiaeth y sir.  Mae ei faint yn gwneud trafnidiaeth gyhoeddus yn broblem ddybryd.  Mae'n dda gweld bod swyddogion yn codi gwybodaeth ar lefel fwy lleol ac yn ei fwydo i mewn i'r BGC rhanbarthol.  Mae hyn wedyn yn anodd iawn, o ystyried y gwahaniaeth anghenion rhwng rhywun yn Nhrefynwy a Chasnewydd, er enghraifft.

Mae angen i ni fynd i'r afael ag achosion anghydraddoldeb iechyd, sy'n bryder mawr, ac i gydnabod bod tlodi ac anghydraddoldeb yn bethau gwahanol – mae angen gwahaniaeth amlwg.  Byddai'n dda sicrhau mentrau carbon niwtral ar raddfa ranbarthol, fel Grid Gwyrdd Gwent.  Mae'n si?r bod gan Sir Fynwy ôl troed carbon uwch oherwydd y ddibyniaeth ar geir, yn ogystal â cherbydau fferm.  Mae cam-drin sylweddau yn broblem fawr, yn ogystal â phroblemau iechyd meddwl a cham-drin domestig, sy'n uchel iawn mewn rhai ardaloedd.  Mae angen i ni feddwl pa mor dda yw gwasanaeth Iechyd Meddwl Plant a'r Glasoed er mwyn delio â'r galw sydd wedi cynyddu ers dechrau Covid. Mae angen ystyried diwygio gofal cymdeithasol hefyd; mae'r ffocws wedi bod ar y Cyflog Byw Gwirioneddol ond mae'n ehangach na hynny. Mae’n anodd iawn mewn plant o ystyried y ddeuoliaeth amlwg rhwng y rhai ar incwm uchel ac isel, er enghraifft yn y Fenni.